AKÖREN KÖYÜ AKVİRAN( AKÖREN) KÖYÜ SİTESİ

BOZULUS NE İDİ?

Tufan GÜNDÜZ

Bu çalışmada Bozulus Türkmenleri hakkında daha önce doktora tezi

olarak hazırladığımız[1] ve 1997 yılında Anadolu’da Türkmen Aşiretleri[2] ismiyle

okuyucuya ulaştırdığımız Bozulus Türkmenleri adlı aştırmamızın devamı

niteliğinde bazı konular ele alınacaktır.

Bozulus Türkmenleri’nin Akkoyunlu ve Dulkadirli Türkmen devletlerinin halkını meydana getiren birinci unsur olmaları hasebiyle ilk evvela, başka bir devletin hakimiyetine geçen unsurların siyasî bakımdan nasıl bir idare tarzına razı oldukları ya da idare şekillerinin onların toplumsal hayatlarında ne gibi bir değişiklik meydana getirdiği hususunun gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bununla birlikte, bu çalışma adı geçen devletlerin sadece konar-göçer halkını ele alacak olduğundan yerleşik hayata geçmiş olan Türkmenlerin durumunu yansıtmayacaktır.

Safevî Devleti’nin daha kuruluş devirlerinden itibaren bu devletin askerî ve idarî görevlerinde yer almaya başlayan Akkoyunlu devletine mensup Musullu[3] ve Pürnek başta olmak üzere pek çok aşiret[4], reisleri ile birlikte gerek dinî sebeplerden gerekse siyasî sebeplerden akrabaları ve hatta kandaşlarına karşı rakip duruma düşmüşlerdi. Bu yüzden bazı aşiretlere mensup Türkmenlerin bir bölümü Safevî Devleti’nin yükselişine katkıda bulunurken[5] aşiretin diğer yarısı Akkoyunlu hanedanının yanında devletlerinin varlığını koruma gayretine düşmüşlerdi[6]. Akkoyunluların bir türlü önleyemediği Şah propagandasının daha önce yaşanan Karakoyunlu rekabetinden farklı özellikleri vardı. Karakoyunlular daha çok heterodoks eğilimliydiler ve Akkoyunluların onlara karşı düşmanlığı yüzünden heterodoksi neredeyse hiç etkili olamamıştı[7]. Buna mukabil, sufî propaganda ve Şah İsmail’in etrafında örülen mistik-efsanevî hikayelerin[8], Akkoyunlu Devleti’nin son dönemlerinde içine düştüğü siyasî ve iktisadî buhranların ve nihayet aşiret reislerinin tercihlerinin Kızılbaşlığın yayılmasında etkili olduğunu söyleyebiliriz. Ancak, yine de bu propagandanın mutlak başarıya ulaştığını savunmak güçtür. Çünkü, Akkoyunlu aşiretlerinden Osmanlı hakimiyetine girenlerin ezici çoğunluğu Sünnî/Hanefî kalmışlardır. Öte yandan, dinî hayatlarında meydana gelen radikal değişimde siyasî etkileri de göz önüne almaktayız. Akkoyunlu aşiret reislerinden Safevî hizmetinde olanların maiyeti, reisleri gibi, Kızılbaşlığa meylederken onların kan akrabaları (Sünnî/Hanefî olarak) Osmanlı hakimiyetine girmişler ve hatta Osmanlılar tarafından Safevîlerle olan mücadelelerde de kullanılmışlardır. Böylece, tâbi olduğu devletin resmî din anlayışının, onların dinî hayatını şekillendirdiğini de savunabiliriz[9]. Aşiret reisleri ise, Osmanlı merkezî idaresi altında, Akkoyunlular zamanındaki ikballerini yeniden kazanmak şöyle dursun, içlerinden ancak bazıları, kendilerine tahsis edilen tımarlara razı olurken[10] bir kısmı da konar göçer hayat içinde kethüdalık ya da boy beyliği vazifeleri ile yetinmek durumunda kaldılar. Aslında, bu gelişme Akkoyunlu sultanı Göde Ahmed Bey’in tesis etmeye çalıştığı ve hatta bu uğurda yine boylarbirliğinin muhalefeti yüzünden canından olduğu merkezîleşme sorunu idi ve Osmanlı idaresi altında kendiliğinden çözülmüş oluyordu. Akkoyunlu sultanına karşı direnen aşiret reislerinin yeni yapılanma karşısındaki suskun tavırlarının nedenlerini, siyasî ikballerini bütünüyle kaybetmiş olmalarından başka, Osmanlı merkezî idaresinin güçlü ve tavizkâr olmayışı, reaya ile devlet aygıtı arasındaki rollerin iyice belirgin olması gibi temel etkenlerde aramak gerekir. Safevî Devleti’nde ise aşiret geleneklerinin ve konfederal yapının herhangi bir erozyona uğratılmadan siyasal örgütlenmeye gidilmiş olması, başlangıçta aşiret reislerinden yana gözükmüştür. Bu cümleden olarak, onlar, devletin en önemli askerî ve idarî mevkilerine kadar yükselmişlerdir. Ancak, siyasî alanda ortaya çıkan ve devlet düzenini tehdit eden “oymakçılık taassubu” bir müddet sonra aşiretler arası çatışmalara kadar gitmiş, bazı Türkmen reisleri oymakçılığın önlenmesi için görevlendirilmiştir. Türkmenler bütün bu iç çekişmelerin yanı sıra Safevîlerin merkezîleşme çabalarına karşı da direnmeye gayret etmişlerdir. Bu husus, Akkoyunlu, Osmanlı ve Safevî tarihleri için tipiktir ve Osmanlı siyasal yapısının çözümlenmesinde önemli ip uçları içermektedir.

Akkoyunlu Devleti’nin dramatik bir şekilde son bulması, Akkoyunlu topraklarının Osmanlı Devleti ile Safevî Devleti’nin mücadele sahasına dönüşmesi ve bu yüzden 20 yıla yakın bölgede istikrarsızlık yaşanması Akkoyunlu Türkmenlerinin hayatını iyice çekilmez hale getirdiği muhakkaktır. Onlar, Berriye’den Erzurum Kars platolarındaki yaylalarına çıkarlarken hem yerel idarecilere haksız yere ve yüklü miktarlarda vergi ödemek durumundaydılar hem de Safevî vergi tahsildarlarının uğrak yerlerindeydiler[11]. Onların bu sıkıntılı dönemleri Osmanlıların bölgeye hakim olması sona ermiştir. Aşağıda ortaya konulacağı üzere bu husus onların yeni hakimlerine karşı tutumlarının belirlenmesinde de önemli katkı sağlayacaktır. Öte yandan, Osmanlılar Türkmenlere Akkoyunluların varisi olarak değil, reayanın ünitelerinden biri nokta-i nazarından baktığından onların statüleri de bu kabilden olmuştur. Ancak isimlendirmede İlhanlı-Akkoyunlu geleneğinin takip edildiği ve bölgedeki aşiretler topluluğuna “ulus” diye hitap edildiği görülmektedir. Daha sonraları ise Türkmenler -vergi kayıtlarının tutulmaya başlaması ile- Bozulus diye isimlendirmiştir.

Bozulus kanunnâmesi, aşiretlerin yaylak-kışlak güzergahlarını ortaya koymaktan başka, onların iktisadî hayatları ile de ilgili pek çok bilgi vermektedir. Osmanlı vergi tahrirlerinin ve kanunnâmelerinin tipik özelliği olan fetihten önceki hayatı devam ettirme, halkın şikayetlerini göz önüne alma, sosyal ve iktisadî hayatı güvence altına almak için gerekli tedbirleri önerme geleneği bu kanunnâmede de gözlenmektedir.

Kanunnâme ilk olarak alınacak vergilerin tayin edilmesi ile başlamaktadır. Bölgede Bozulus ve Karaulus olarak iki büyük konar-göçer grup bulunduğundan ve bunların yaylak ve kışlak mahalleri birbirine yakın olduğundan her ikisin de muhasebesi birlikte tutulmaya çalışılmışsa da de gerek vergi tahsilinde meydana gelen zorluklar[12] gerekse iki topluluğun vergisinin birlikte toplanmasından kaynaklanan sıkıntılar sebebiyle ayrı emanet olunmasına karar verilmiştir[13].

İlk çalışmamızda ortaya konulduğu üzere aşiretlerin vergilerinin tahsil edilmesi hususu her zaman ya mahallî idarecilerin ya da tahsildarların (vergi eminlerinin) aşırı vergi talepleri yüzünden başlı başına sorun olmuştur. Kanunnâme burada iki konuyu özellikle belirterek aşiretleri korumaya gayret göstermektedir. Birincisi, mahallî idarecilerin ve eminlerin aşırı vergi taleplerine ya da keyfî uygulamalarına[14] son verilmesidir[15]. Bu yönüyle, Kanunnâmenin neredeyse bütünüyle keyfî uygulamaları ortadan kaldırmak amacıyla meydana getirildiği bile akla gelmektedir ki, konar-göçerlere karşı merkezî hükümetin görüşlerini yansıtması bakımından da ayrıca değerlidir[16]. Bu cümleden olarak kanunnâmenin bir suretinin de aşiretlere verildiğini hatırlatmak gerekiyor. Böylece, yaylak-kışlak güzergahı boyunca iyice keyfiliğe dönen, nihayet, yaylada iken artık çekilmez hale gelen aşırı vergi talepleri ortadan kaldırılmıştır. İkincisi ise, Osmanlıların bölgeye hakim oluncaya kadar geçen zaman içinde Safevî Devleti’nin ortaya koyduğu uygulamalara -aşiretlerin lehine olmak üzere- son verilmesidir[17].Buna göre, ulusun yaylada olduğu zaman içinde Safevî tahsildarlarının 100 koyunda bir koyun şeklinde tahsil ettiği yaylak vergisi düzeltilerek, Osmanlı ülkesinin neredeyse tamamında uygulanan 300 koyunda bir koyun alınması şekline dönüştürülmüştür. Ayrıca Ulus’a özgü olmak üzere her hâneden bir nevgi (nügi) yağ (yaklaşık 600-700 gram) alınması da karara bağlanmıştır. Bozulus kanunnâmesinde Uzun Hasan Bey (Osmanlı kanunnâmelerinde Hasan Padişah) zamanındaki uygulamalardan söz edilmese de başta Çobanbeği vergisi olmak üzere pek çok hususun Akkoyunlulardan kaldığı anlaşılmaktadır[18].

Kanunnâme bize, Bozulus’un yaylak-kışlak güzergâhını da tasvir etmektedir. Buna göre, ulus, Berriye’deki kışlaklarından Erzurum-Kars platosundaki yaylaklarına çıkarken iki yol izlemektedir. Bir bölümü Mardin yakınlarından Türkmen Deresi ve Raşmel köyü kenarından, Hani üzerinden Murat Suyu’nun aktığı vadiyi izleyerek Çapakçur önlerine gelirdi. Burada hayvanlarını gemilere bindirerek ya da akıntının yavaş olduğu yerlerde hayvanlarını yüzdürmek suretiyle karşı kıyıya çıkılırdı. Sürü sahipleri gemileri kullandıkları zaman ücret öderlerken nehri yüzerek geçtikleri takdirde herhangi bir ücret ödemezlerdi. Bazı aşiretler ise nehir boylarını Çapakçur yakınlarına kadar takip ederek Vesah kalesi yakınlarındaki köprülerden geçerlerdi. Ancak köprülerin kullanılması esnasında yine vergi baskısı ile karşı karşıya kaldıklarını tespit ediyoruz. Aşiret mensuplarının bu hususa çok fazla tepki gösterdikleri anlaşılıyor. Nitekim, 1580 yılında vergi toplama esnasında Küçüklü aşireti kethüdası bütün köprüleri yıktırarak hem vergi tahsiline engel olmuş hem de aşiretlerin Şam taraflarına dağılmasına yol açmıştı[19]. Diğer bölük ise Karacadağ’ın batı eteklerinden geçerek Ergani üzerinden Murat Suyu kıyılarına ulaşırlar, diğer koldan giden akrabalarına Bingöl yaylalarında kavuşurlardı. Murat Suyu’nun geçilmesi Osmanlı vergi tahsildarları için de önemli bir aksiyon idi. Çünkü, aşiretlerin sahip oldukları koyunların sayımı ve verginin tayin edilmesi burada elde edilen sayım sonuçlarına bağlanmıştı. Yaylalara dağılan ya da sürekli hareket halinde olan konar-göçerlerin koyunlarını saymanın Osmanlı vergi memurları için her zaman sorun olduğu göz önüne alındığında bu işlemin değeri daha da iyi anlaşılmaktadır.

Kanunnâmenin sonunda Bozulus’un padişah haslarına dahil olduğu ve vergilerine hiçbir surette kimsenin müdahale etmemesi gerektiği bildirilmektedir. Kanunnâme, Bozulus içinde yer alan ve aslında Dulkadir eline bağlı olan aşiretlerin durumunu da açıklığa kavuşturmaktadır. Burada, Dulkadirli Defterine kayıtlı iken Diyarbekir taraflarına yaylaya yahud kışlağa gelen ve Bozulus ile birlikte konar göçerlik eden aşiretlerin hem Dulkadir hem de Bozulus eminleri tarafından adet-i çobanbeği, resm-i yaylak ve resm-i kışlak taleplerini karşılamakta zorluk çektikleri ve durumlarının düzeltilmesi talebiyle dilekçe verdikleri, aşiretlerin Dulkadirli elinden ayrılıp has yazılma isteklerinin yerine getirilmesi amacıyla Bozulus’a dahil edildikleri izah edilmiştir. Dulkadirliler Bozulus içinde 40 farklı aşiret halinde bulunuyorlardı ve Bozulus’un toplam nüfusunun yarısına yakın bir nüfusu bünyelerinde barındırıyorlardı[20].

Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesi ilk fetih yıllarından itibaren Türkler tarafından iskân edilmeye başlanmakla birlikte bölgenin Anadolu’nun giriş kapısı olması dolayısıyla da istilaların etkilerinin ilk görüldüğü sahalardır. Bundan dolayı, Moğol istilası bölgeye yeni Türkmen gruplarını sürüklerken aynı zamanda bölgedeki Türkmenlerin ya daha batıya ya da güneye doğru çekilmesine de sebep olmuştur. Bu cümleden olarak, büyük bir Türkmen grubunun Gazze’den Diyarbekir’e kadar olan sahaya kaydığını ve yüzyıllarca bölgede kaldığını biliyoruz[21]. Keza, Akkoyunlu hakimiyetine karşı direnen bazı Karakoyunlu aşiretleri de Azerbaycan’a ve İran’a çekilmişlerdi. Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan Bey’in devletin merkezini Tebriz’e taşımasından sonra kendisine bağlı Türkmenlerin bir bölümünü de yanına götürmesinden başka Akkoyunlu Devleti’nin Safevî hakimiyetine girmesi ve siyasî rekabetin kızışması bölgedeki Türkmen varlığına önemli bir darbe vurmuştur. Bu husus, Bozulus’un Akkoyunlu Türkmenlerinin ana kütlesini oluşturmasına rağmen nüfus bakımından varisi olduğu devletin gücünü yansıtmaktan oldukça uzak görünmesinden daha iyi anlaşılmaktadır. Ancak, nüfus hareketlerinin daha mühimi ulusun 17. yüzyıl başlarından itibaren batıya kaymaya başlaması ile vukuu bulmuştur ki, bundan sonra eski yurtlarında ancak zaman içinde yerleşik hayata geçen[22] yahut göçe katılmayan çok az bir grup kalmıştır. Böylece, daha ilk fetih yıllarından itibaren Türkmen ülkesi durumunda olan Doğu ve Güney Doğu Anadolu bölgesinin en büyük konar-göçer Türkmen nüfusu Batı Anadolu’ya kayarak bölgedeki nüfus dengelerinin bozulmasına sebep olmuştur.

Merhum Prof. Dr. Sümer’in, Bozulus’un Anadolu’nun batı kesimlerine doğru kaymasını Ulus’un başından geçen hadiselere ve yaylak-kışlak güzergahının sarp ve arızalı oluşuna bağlıyorsa da, bize göre bu husus daha çok Doğu Anadolu bölgesinin Osmanlı-Safevî çatışma sahası haline gelmesinin yanı sıra[23] Osmanlı devlet düzeninde XVI. yüzyılın sonlarından itibaren görülmeye başlayan çözülmeye bağlı bir gelişme olarak değerlendirmek gerekir. Çünkü, bir yandan çatışmalar nedeniyle ulus sık sık saldırılara maruz kalmakta ve büyük hayvan kayıplarına uğramakta, diğer yandan Ulus’un zarar görmemesi için merkezî hükümet tarafından Erzurum-Kars yaylalarına çıkmalarına yasak getirilmekteydi. Öte yandan, XVI. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu’da, konar-göçer toplulukların kendilerine tahsis edilen yaylak ve kışlak sahalarını terk ederek (ya da nüfuslarının fazlasını ihraç ederek) yeni otlak alanlarına doğru kaydıkları gözlenmektedir. Nitekim, Bozulus’un en kalabalık aşiretlerinden biri olan Danişmendlilerin büyük bir bölümü ile diğer bazı aşiretler Kayseri ve havalisine gelmişler ve “Yüzdeciyân-ı Danişmendli” adıyla yeniden tahrir edilmişlerdir[24]. Bu cümleden olarak, Bozulus’un da Önce Orta Anadolu’ya daha sonra batıya kaydığını söyleyebiliriz.

Bozulus aşiretlerinin ilk durağı Karaman, Keskin, Ankara arasında kalan kırlık sahalar idi. Aşiretlerin buradan Aydın taraflarına doğru dağıldıklarını vesikalardan tespit edebiliyoruz ki, Ulus’un yeni tahrirlerinde Ankara sakini, Aydın sakini, Karaman sakini, Rumili sakini şeklinde tanımladıklarına da tanık oluyoruz. Bu ayrım şüphesiz vergi tahsilatında çıkabilecek zorlukları ortadan kaldırma amacını güdüyordu. Öte yandan, Orta Anadolu’da Bozulus aşiretleri arasında isimleri görülen bazı cemaatlere ilk tahrirlerde rastlanmamış olması ya aşiretlerin bölünmelerinden ortaya çıkan oba ya da oymakların giderek büyümesi ve cemaat tabir olmasından ya da göç esnasında Bozulus’a katılan başka Dulkadir cemaatlerinden kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte Bozulus’un ilk tahrirlerinde görülmesine rağmen Orta ve Batı Anadolu’da isimlerine tesadüf edilmeyen aşiretlerden de söz etmek gerekir: ki, bu husus aşiretlerin daha erken devirlerden itibaren başta Urfa ve çevresi olmak Güneydoğu Anadolu bölgesinde yerleşik hayata geçmeye başlamaları ile ilgilidir.

Bozulus Türkmenlerinin, Osmanlı Devleti hakimiyetine girdikten sonra Akkoyunlular zamanındaki konfederal yapı içindeki ikballi günlerine kavuşamamalarının ya da Safevî Devleti’nin hizmetine giren akrabaları gibi siyasal kuvvetlerini devam ettirememelerinden dolayı her zaman istikrarsızlık unsuru oldukları ve Celali isyanları başta olmak üzere Anadolu’da ortaya çıkan ihtilallere katıldıkları yolunda vaktiyle bazı kanaatler ortaya konulmuşsa da[25], bizim Osmanlı arşiv vesikaları üzerinde yaptığımız çalışmalar neticesinde bu kanaati teyit etmemiz mümkün olamamıştır. Hatta, aksine olarak, onların bütün sıkıntılarına rağmen gayet sakin bir hayat sürdürdükleri, sorunlarını hukuk ve devlet otoritesi altında çözmeye çalıştıkları, eşkıyadan ve eşkıyalık hareketlerinden –içlerinden bazı gruplar bu tür hareketlere karışmış olmakla birlikte- büyük zararlar gördükleri tespit olunmuştur. Bu cümleden olarak, onlar, eşkıya baskınlarına karşı neredeyse tamamen savunmasız durumdaydılar. Çünkü, yaylaklar devletin kolluk kuvvetlerinin derhal müdahale edebileceği alanlar olmadığından büyük eşkıya saldırılarına daha açık durumdaydı[26]. Keza, konar–göçerlerin sahip oldukları hayvan sürüleri de eşkıyalar için mühim bir ganimet şekli de sayılabilir. İkinci olarak, aşiret mensupları arasında eşkıyalığa meyli olanlar da önce kendi aşiretine zarar vermekteydi. Bu hallerde merkezî hükümet boy beyini eşkıyalığa meyilli olanlara kefil yapıyor, aşireti de olayların yenilenmesi halinde belli bir miktar nezr ödemeye mecbur bırakıyordu.

Boy beyleri, aşiretler birliği içinde en büyük aşiretten seçiliyordu. Boy beyleri devlet ile aşiretler topluluğu arasında bir tür irtibat noktası konumunda idi. Kethüdalar ise her aşiret içinden ve o aşiretin kendisi ve çevresi ile ilişkilerini düzenlemekle görevli idi. Aşiret reislerinin tayini merkezî hükümet tarafından yapılmakta ve görev süreleri onların vazifelerinde “layık ve müstahak” olmalarına, vergi tahsili başta olmak üzere devlet tarafından belirlenen emir ve yasaklara uygun hareket etmelerine bağlı idi. Bununla birlikte merkezî hükümet her hal u kârda aşiret ihtiyarlarına söz sahiplerine ve ahalinin genel isteklerine itibar ediyordu. Bu sayılanlar bir kethüdanın ya da boy beyinin tayininde rol oynadıkları gibi aynı şekilde onların görevden alınmalarında da etkili olabiliyorlardı. Aşiret mensuplarının onayı ile boybeyiliğine ya da kethüdalığa gelen kişi bir müddet sonra vergi tahsili ya da türlü bahânelerle aşiret mensuplarına zarar verdiği zaman divan-ı hümayuna gönderilen şikayet dilekçeleri derhal işleme konuluyordu. Merkezî idarenin etkisinin konar-göçer topluluklarda bu derece açık ve hissedilir olması boy beyiliği ya da kethüdalığın ırsî bir kurum olmaktan çıkarmıştır. Yine de vesikalardan anılan görevlerin babadan oğula geçtiği gözlenmektedir ki, bu halde bile aşiret mensuplarının tavsiyesi ve beklentileri ile merkezî hükümetin onayı görülmektedir. Dolayısıyla Bozulus’un ilk tahrirlerinde aşiret mensupları arasında bey ünvanlı kişilere rastlanması belki onların Akkoyunlu Devleti içinde ya da Osmanlı hakimiyeti öncesi sosyal konumlarını ortaya koymada bir anlam ifade edecektir. Ancak, Osmanlı Devleti açısından herhangi bir anlama gelmediği görülmektedir. Bu cümleden olarak konar-göçer Türkmenler arasında aşiret reislerinin belirlenmesinde eski geleneklerin şeklen devam ettiğini ve fakat merkezî idarenin ve devrin şartlarının bunu aşiret mensuplarının lehine olarak büyük ölçüde erozyona uğrattığını söyleyebiliriz.

Osmanlı Devleti’nin XVII. Yüzyılın sonlarından itibaren başlayan konar-göçerleri iskân etme politikası neticesinde bazı aşiretler Rakka bölgesine iskâna tâbi tutulmuşlarsa da bir kısmı iskân mahallînden kaçarak Anadolu içlerine dağılmışlardır. Ancak, zaman içinde gerek devletin zorlaması gerekse tabiî şartların etkisi ile aşiretlerin yavaş yavaş konar göçer hayatı terk etmesine sebep olmuştur.

Bozulus Türkmenleri, başta Ankara iline bağlı Gölbaşı ve Bala ilçelerinin köyleri olmak üzere Aydın, Afyon, İzmir, Karaman, Kırşehir ve Nevşehir’de pek çok köy kurarak yerleşmişlerdir.

[1] Tufan Gündüz, Bozulus Türkmenleri 1540-1640, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Genel Türk Tarihi Anabilim Dalı. Ankara 1996.

[2] Dr. Tufan Gündüz, Anadolu’da Türkmen Aşiretleri ‘Bozulus Türkmenleri 1540-1640’, Bilge Yayınları, Ankara 1997.

[3] Bu aşiretin adı “mim.vav.sad.lam.vav.” şeklinde yazıldığından konu ile ilgilenen tüm araştırmacılar “Musullu” imlâsı ile okumuşlardır. Biz de bu imlâya sadık kaldık. Ancak, bunun “Muslu” şeklinde okunmasının daha doğru bir imlâ olacağı kanaatindeyiz.

[4] Bu konu için ayrıca bakınız: Faruk Sümer, Safevi Devleti’nin Kuruluşunda ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara 1976.

[5] Mesela Pürnek aşiretinin bir bölümü Safevi Devleti’nin hizmetine girmiş ve “Türkmen Oymak” diye anılan grubun içinde yer almıştı. Şah İsmail’in Revan kalesini kuşatması esnasında ordusunda Pürnekler de bulunuyordu. Keza, Musullu reislerinden bazıları Safevi eyaletlerinde beylerbeyilik görevine kadar yükseldikleri gibi şehzade Tahmasb’ın lalalığı vazifelerini yapanlar da vardı. Bkz. İskender Beğ-i Türkmen, Tarih-i Alem-ara-yı Abbasî, TTK Kütüphânesi Tercümeler Kısmı. Ayrıca, Akkoyunlular hakkında geniş bilgi için bkz. J.E.Woods, The Aqqoyunlu, Clan, Confederation, Empire, A study in 15th/9th Century Turko-Iranian Politics, Minneapolis - Chicago 1976. Bu eserin Sibel Özbudun tarafından yapılan Türkçe tercümesi: Üçyüz Yıllık bir Türk İmparatorluğu Akkoyunlular (İstanbul 1993).

[6]Karamanlu, Avşar, Musullu, Pürnek, İnallu, Döger aşiretlerinin ikiye bölünen aşiretlere örnek gösterilebilir.

[7]V.Minorsky, Karakoyunlu Cihan Şah ve Şiirleri, Çev. Mine Erol, Selçuklu Araştırmaları Dergisi II, (Ankara 1970). İ.H. Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara 1984. s. 194.

[8] Bazı örnekler için bkz. İskender Beğ-i Türkmen, Tarih-i Alem-Ara-yı Abbasi.

[9] Pürnek beylerinden Barik Bey ilginç bir örnektir. O, Safevilerin, Akkoyunlu ülkesini ele geçirmeye başladığı sıralarda Bağdat valiliği görevini yürütüyordu. Şah İsmail’in hızla yükselişi karşısında velinimetleri olan Elvend Mirza ve Murad Han’a karşı tavır koydu. Hatta, Şah İsmail’e bağlılığını göstermek amacıyla kızıl başlık bile giydi. Ne var ki, Şah, O’nu Bağdat’tan çıkardığı gibi bu şehirdeki bütün Pürnek mensuplarının da kılıçtan geçirilmesini emretti. Bir başka örnek de Osmanlı ülkesinde yaşanmıştır. Silsüpür Ceridi aşireti önce İran’a giderek Şah’ın eteğini öpüp, kızıl başlık giyip Kızılbaş oldularsa da bir müddet sonra burada da kalmayarak tekrar Osmanlı ülkesine dönmüşlerdir. Şahsen yaptığımız tespitler ile Sünniliğe yeniden dönmüşlerdir.

[10] M Tayyip Gökbilgin, XVI. Asır Başlarında Osmanlı Devleti Hizmetindeki Akkoyunlu Ümerası, Türkiyat Mecmuası, c. IX, (İstanbul 1951).

[11] “... Erzurum ve Pasin sancaklarında resm-i yaylak deyü Kızılbaş taifesi yüz koyunda bir koyun ve Çobanbeği hakkı deyü üç yüz koyuna bir koyuna bir koyun alup fukaraya ziyade taaddi ederlermiş. Mezkûr sancaklarda yaylaya çıkanların ekseri Diyarbekir ulusu olup...” Ahmet Akgündüz, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, c. V., s. 538 (Erzurum-Pasin)

[12] “...Berriye’de ümena yüz atlı ile bir obaya konup olanca arpaları ve beş on koyunları ve sair zahireleri ile ol gice ekl olunup Berriye’de şehir ve bazar olmayup bir yerde azıklanmaya mecalleri kalmayıp tamam acz ve zaruret çekerler imiş..” Kanunnâmeler, c.V., s. 460 (Bozulus).

[13] “Bozulus kadimden olıgeldiği üzere başka emanet olup Karaulus’a ilhak olunmaya.” Aynı yer.

[14] Genel olarak şu ifadeler ile: “...altı akçe dahi ümena der-amed deyü alırlarmış...Mardin subaşısı olanlar selamlık deyü her hâneden bir baş peynir ve her obadan bir kuzu alırmış...Karacadağ yaylağı deyü üç yüz koyuna bir koyun ve her hâneden birer para alınırmış...Çapakçur Beği İsfehan Beğ ol derbende ademler koyup resm-i güde deyü her hâneden bir koyun her hâneden iki yapağı ve iki peynir alub...Ergani Sancağı Beği selamlık deyü her obadan bir kuzu ve her hâneden bir yapağı ve bir peynir alır imiş...Palu Beği Cemşid Beğ Murad suyu kenarında her sürüden bir koyun ve bir kuzu alıp ve her hâneden bir peynir ve bir yapağı alır imiş...Cemşid Beğ yazun bu yola uğramayub ahar yoldan gittin deyü her sürüden bir koyun ve bir kuzu alıp ve her hâneden bir peynir ve bir yapağı alub ziyade hayf edermiş...Hınıs beği resm-i yaylak deyü üçyüz koyuna bir koyun ve her hâneden bir para alırmış...ulus yaylağa çıkdıklarında ulus eminleri her hâneden bir keçe veyahud bir tulum peyniri alurlarmış...”

[15]Genel olarak şu ifadeler ile: “vechen mine’l-vücûh kimse dahl ve taarruz etmeyüb bir akçe ve bir habbelerin almayalar...bu dahi hadis ve bid’at olmağın ref olundu...”

[16]Rudi Paul Lindner vaktiyle Osmanlıların konar-göçerlere karşı sistemli bir sindirme ve yerleşik hayata geçirme politikası uyguladığını dile getirmişse de bu görüşe katılmamız imkansız görünmektedir. Bkz. Nomads and Ottomans in the Medieval Anatolia, Bloomington 1983. Türkçe tercümesi için bkz. “Ortaçağ Anadolu’sunda Göçebeler ve Osmanlılar ” (Ankara 2000) çev. Müfit Günay.

[17] “Kızılbaş zamanında hadis olan bid’atler ve mezalimi külliyen ref eyleyüp...” Kanunnâmeler, c. V, s. 154.

[18] Osmanlı ülkesinde resm-i yaylak, resm-i kışlak, resm-i ganem gibi vergilerin uygulanmasında tam bir standart bulunmuyorsa da genellikle birbirine çok yakındır. Farklı haller ise konar-göçer topluluğun iktisadî faaliyetinin büyüklüğü ya da üzerinde yaşadığı coğrafyada uygulanagelen vergi usullerinin Osmanlılar tarafından aşiretlerin de şikayetlerine mazhar olmayacak ölçüde ve çoğunlukla eski uygulamalara nazaran aşiretlerin lehine olmak üzere devam ettirilmesinden kaynaklandığını düşünmekteyiz. Hânelerden alınan 1 Nügi (600-700 gram) yağ ve Çobanbeği vergisi de bu kabilden vergilerden olup Osmanlılaran önce bölgede uygulandığı aşikârdır.

[19] BOA Mühimme Defterleri, nr.39, s. 11, hk. 32.

[20] 1540 yılında yapılan ilk tahrirde Akkoyunlu ulusunun 4598 hâne 426 mücerred nüfusu bulurken Dulkadir ekinden gelen Türkmenlerin 2757 hâne 262 mücerred nüfusu vardı. Buna göre, Bozulus’un (hânenin 5 katsayısı ile çarpımıyla ) 37213 kişi nüfusa sahip olduğunu tahmin etmekteyiz.

[21]Al-Zahiri, Zubdat Kaşf al- Mamalik, Paris 1894, s. 105. Ayrıca bkz. F.Sümer, Anadolu’da Moğollar, Selçuklu Araştırmaları Dergisi II, (Ankara 1970), s. 45; Ş.Tekindağ, XV.Asrın Sonunda Memlük Ordusu, İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, XV (1960), s . 83, 84.

[22] Urfa havalisinde Bozulus Türkmenlerinin kurduğu 150’den fazla köy bulunmaktadır. Bu husus için Bkz. T.Gündüz, Anadolu’da Türkmen Aşiretleri, s. 155-161.

[23] Osmanlı-Safevi çatışmalarının başlaması ile birlikte Bozulus Türkmenlerinin İran taraflarından gelebilecek saldırılara ve eşkıya baskınlarına maruz kalmamaları için Erzurum-Kars yaylalarına çıkmaları yasaklanmıştır. Hatta, merkezî hükümet yaylaya çıkmayan aşiretlere vergi indirimi yapılacağını vaad etmiştir. Buna mukabil bazı aşiretler yaylaklara çıkmaya devam etmişler ve eşkıya baskınlarına maruz kalmışlardır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mühimme Defterleri no: 32, s. 167, hk. 328; no: 33, s. 103, hk. 210.

[24] KKA TD 136, s. 230-246. Bizim ilk çalışmamızda Danişmendli aşiretindeki aşırı nüfus kaybı farkedilmiş ancak bunların nereye gitmiş olabileceği hususu ne yazik ki açıklanamamıştı. Kayseri Tapu defterleri üzerinde çalışma yaparken Yüzdeciyân-ı Danişmendli adıyla tahrire tabi tutulan konar-göçer grubun daha önceden Bozulus’a dahil olduğu anlaşılmış ve bu durum III. Kayseri ve Çevresi Tarihi Sempozyumu’nda tarafımızdan bildiri olarak sunulmuştur. Bu bildiri ikmal edilmiş haliyle ve “Kayseri ve Civarında Dolaşan Danişmendli Aşiretlerine Dair Bazı Gözlemler“ adıyla yakında yayınlanacaktır.

[25] Bkz. Mükrimin Halil Yinanç, “Akkoyunlular” İslam Ansiklopedis,i I/263;

[26] Bozulus Erzurum yaylalarına çıktığı zaman hem İran hem de Gürcistan taraflarından gelen eşkıya saldırılarında binlerce koyun kaybediyordu. Öte yandan, ulusun Batı Anadolu’ya gelmesinden sonra da sıkıntıları devam etmişti. Mesela, Selendi Kazasına tabi Darıbükü mevkiine yerleştirilen Kantemir Çepnisi eşkıya baskınları yüzünden köylerini terk etmişlerdi. Keza, Barçın’a iskân olunan Karabağ aşireti ile Kütahya’daki bazı Bozulus aşiretleri eşkıya baskınları yüzünden iskân mahallini terk etmek zorunda kalmışlardı. Bu hususta, değerelendirmeler ve referanslar için bizim “Anadolu’da Türkmen Aşiretleri“ adlı çalışmamıza bakılabilir.
http://www.tufangunduz.com/makaleler/Bozulus.doc

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

TÜRKMENLER

TÜRKMEN DEVLET VE BEYLİKLERİ

(FARUK SÜMER'e göre) (Bkz. 73)

A) ANADOLU DIŞINDA:

Mangışlak Devleti (Kafşut) Maveraünnehir (XI-1128)

Kutb şahiler Devleti (Yuva-Karakoyonlu-Sultankulu) Haydarabat

(1512-1687)

Büyük Selçuklu Devleti (Kınık-Selçuk Bey) (1037-1157) Orta Asya, İran, Anadolu, Suriye. Başkent Siriderya'nın kenarındaki Cent.Harzemşahlar yıktı.

Kirman Devleti. Oğuz Beyi Dinar, 1187, Îran.

Salgurlar Devleti. Sungur Bey (1147-1286) Fars Eyaleti-Îran.

Huzistan Beyliği. (1152-1194) Avşar, Aydoğdu, İran.

Yiva Beyliği. (1158-1258) Perçem, Hemedan-Îran.

Karakoyunlu Devleti. (1380-1469) Yıva. Tebriz. Doğu Anadolu, Irak ve

İran. Akkoyunlular yıktı.

Akkoyunlu Devleti. Bayındır (1340-1502); Erzincan, Diyarbakır, İran

(Tebriz, Gence, Sistan) Basra. Uzun Hasan. Safevi Hükümdarı Şah

İsmail yıktı.

Avşar Devleti. (1736-1804) Nadir Şah, Meşhet-İran. Kaçarlar yıktı.

Kaçarlar Devleti (1794-1925) Îran, Farslar yıktı.

Bek Tiginler B. (13.yy.) M. Gökbörü, Erbil-Irak.

Resuloğulları B. (1229) Nurettin Ömer, Yemen.

Şehrizar (Salur). (1040-1200) Karabelli Oğulları-Îran.

Yaruklular (Yiva), (1040-1200) Halep, Suriye.

B) ANADOLUDA (TÜRKİYE):

Türkiye Selçuklu Devleti (Kınık) Süleymanşah. (1071-1308), Konya. Moğollar yıktı.

Saltuklular. (1071-1201) Erzurum, (Mamalı) Mama Hatun.

Mengücüklüler. (1071-1250) Kemah, Erzincan, Divriği.

Danişmentliler, (1021-1178) Sivas, Tokat, Amasya, Kayseri,Malatya.

Artuklular (Döger) (1071-1408) Mardin, Diyarbakır, Harput.

Yınaloğulları, (1097-1183) Diyarbakır.

Dimleç ve Doğan Arslan Oğulları (1071-XIV yy. 2. yarısı),Bitlis, Erzen,

Karamanoğulları (Avşar) (1308-1397) Mehmet Bey, Karaman, Mersin-Îçel, Konya

Osmanlılar (1299-1918) (Kayı-Karakeçili Oymağı) İngiliz, Rus ve fransız yıktı.

Germiyanoğulları (1264-1428) Kütahya.

Eşref Oğulları (1299-1324) Beyşehir, Akşehir.

Hamid Oğulları (1299-XIV yy. sonu) Isparta, Burdur.

İnanç Oğulları (1299-XIV yy. sonu) Denizli.

Menteşe Oğulları (1260-1321) Muğla.

Aydın Oğulları (1320-1390) Aydın Oğlu Mehmet Bey, Oğlu Umur Bey.

Saruhan Oğulları (1302-1410) Manisa.

Karasi Oğulları (1308-1345) Balıkesir ve Çanakkale.

Çobanoğulları (1220-1309) Hüsameddin Çobanbey, Kastamonu.

Candar Oğulları (1309-1462),(Kayı) Kastamonu, Sinop.

Hacı Emir Beyliği (1297) Ordu, Giresun.

Tacettin Oğulları (XV.yy. Birinci yarısı) (Niksar, Tokat, Karahisar, Canik.

Kadı Burhaneddin (Salur) (1380-1398), Kayseri.

Ramazanoğulları (Yüreğir) (1352-1517; Çukurova, Adana.

Dulkadir Oğulları (Bayad-Bozok) (1337-1521), Elbistan, Yozgat.

Sahip Ata Oğulları (1288-1388) Afyon.

C) TÜRKMEN NÜFUSU (2000 Yılı):

a) Türkmenistan Cumhuriyeti : 4 Milyon.

b) Güney Türkmenistan (Horasan-İran) : 3 Milyon.

c) Kerkük, Musul, Erbil-Irak Türkmenleri: 2,5 Milyon.

d) Afganistan, Tacikistan, Stavropol (Kuzey Kafkasya) ve Suriye Türkmenleri: 1 Milyon

Türkiye (Anadolu) Türkmenleri: 12 Milyon kişi.

D) TÜRKMENİSTAN VE İRAN’DAKİ TÜRKMEN OYMAKLARI

a-Türkmen Oymakları (1935) b-TürkmenBoyları (1880)

1- Alili 1- Alieli

2- Ata (Atabay) 2- Ata

3- Caferbaylar 3- Çavdarlı

4- Çovdur 4- Ersarı

5- Gerkez 5- Göklen

6- Göklen 6- İğdir

7- İğdir 7- Kara

8- Karakeçili 8- Sarı

9- Nohurlu 9- Salur

10- Teke 10- Teke

11- Yomut 11- Yomut

E) ANADOLUDAKİ BÜYÜK TÜRKMEN OYMAKLARI;

(1690-1934 İskan Kayıtlarına Göre, Diğer Oymaklar bunların alt kollarıdır.)

Atçeken

Beydili-Beğdili

Berelli

Barak

Bekdik-Beğdik-Beddik

Cerit

Çavdır

Danişmentli (Boynuinceli)

Ellbeyli (îlbeyli)

Gök (Gökçeli)

Halep Türkmeni

Işıklar (Işıklı)

İğdır

Kara

Karakoyunlu

Karakeçili

Kızıl

Kızılkeçili (Havna-Huna )

Mamalı

Sarı (Sarı Ulus)

Tabanlı

Teke

Yeni İl Türkmeni (Caber, Musacalı )

TÜRKMENİSTAN'DA YAŞAYAN OĞUZ VE DİĞER TÜRK BOYLARININ KOL VE OYMAKLARI:

1643 Yılı, Faruk Sümer’in Araştırmalarına Göre (bkz:73)

a) SALUR BOYUNA MENSUP OYMAKLAR-URUĞLAR:

Az (Azlar)

Bekavul

Benam

Borucu

Ersarı

İnal

Kabacık

Kara

Karaç

Koçak

Kutlu

Küneş (Gündeş)

Musa (Musacalı)

Olam

Sakman

Sakar

Sarık

Suvarcık

Teke

Timurtuğlu

Yaycı

Yemireli

Yomut

ÇAVULDUR(ÇAVUNDUR, ÇAVDIR) BOYU

İĞDİR BOYU: Esen, Göklen,Oklu, Soynacı, Sultanlı

Diğer Göçebe Türk Boy ve Toplulukları:

1- Ağar

2- Ali Eli

3- Ayaz

4- Aymaklı

5- Deveci

6- Eski

7- Hızır Eli

8- Karaevli

9- Kaşgacura

10- Kullar

1819 Yılındaki Oğuz Boy ve Oymakları ve Diğer Göçebe Türk Toplulukları:

Ata: Güzeller

BAYINDIR

ÇAVDURBOYU: Abdal, Deli, Esen-Eşen, Kızıl, Koca

Ersan

Eymür

Göklen; Kızıl, Küçük

İĞDİR: Ak, Atabey, Daz, Güccük-Küçük

Sakar

Salur-Salar

Sarık

Tatar

Teke

Yemreli

Yomut: Arık, Doğan-Togan, Durdu, Karadağlı, Karakoca, Uşak.

1863 Yılı Oğuz Boy, Oymak ve Diğer Türk Toplulukları El ve Kolları:

Ali Eli

Çavdur Eli: Abdal, Bozacı, Buruncuk, Esenli, Karaçavdur, Şeyh ve İğdir

Ersarı

Göklen EIi:

Beğdili: Boran

Çakır: Horta (Hortu), Karavul, Köse, Toramen-Toraman

Kayı: Darı, Kızıl

Kara

Salur eli:

Ana Böleği: Bakaç, Buhara, Timur, Töre, Yadçı

Ayderviş: Çik, Sarı

Bayındır: Kalaycı, Kezir, Körük

Gerkez: Köse

Karaman: Alam, Bey Böleği, Görçikli

Karabalkan: Çotur, Karakuzu, Kapan

Kırık: Gökçe

h) Yangak: Ekiz, Sarıca

i) Yalavaç-Yalvaç: Ordu Hoca, Sakar, Tizi,Yaz

7- Sarık:

Horasanlı: Hoca Ali, Kızıl

Alaca

8- Teke Eli:

Bahşi: Alacagöz, Akseki

Ötemiş-Hotamış

Toktamış: Arık, Gökçebey, Kara, Karaca, Kongur, Yazı

9- Yomut Eli:

Atabay: Temek (Tömük)

Cafer bay: Kötek

Şerefcuni: Deveci, İmreli, Solak, Uşak

Terekeme

1880 Yılındaki Türk Elleri ve Kolları:

Ersarı (Ceyhun'da): Bekavul, Kara, Ulu (Tepe)

Göklen (Etrek ve Gürgen'de):

Bayındır

Bekdili (Beğdili veya Bekdik)

Boran

Çakır

Çik

Curık (Cırıklı)

Dağlı

Darı

Deli

Dodurga

Gerkez

Gökçe

Kara

Karakuzu

Karaca

Kayı

Kırık

Saranlı

Sarı

Suvar

Temir (Demir)

Sarık (Horasan'da): Erden-Erdemli, Herzeği, Horasanlı, Kazancı, Mamatay, Soyunali

Teke (Ahal ve Merv'de):

Toktamış: Arık, Gökçe, Kara, Karaca, Kaşgal (Kaşgay), Kongur, Yazı

Otamış; Bahşi

e) Yomut: Etrek, Gürgen, Hive, Hazar Kıyısı ve Karaçuk):

Atabay: Akdaz, Aymir (Eymir), İkdir (İğdir)

Cafer Bey: Arık-Sakallı, Deveci, Keş (Keşli), Kızıl

HAZAR ÖTESİ TÜRKMENLERİ : 16. Yüzyıl

Balhan-Balkan Türkmenleri: Ersarı (Salur)

Ceyhun Boyu Toplulukları

Adaklı Hızıreli: Küt (Ağzı küt bıçak, kesmeyen)

Ali Eli: Aliçora: Kaşgaçora

Ağar

Arabacılar: Turtkul

Aymaklı

Az: Düdük

Cabi: Usar

Deveci

Eski

Karaivli: Ali, Hızır ve Kaşgaçora

Kullar

Olam: Ürgençli, Suvar

Sakar: Kabacık

Yayacılar: Dinli, Karakol

c) Göklenler Topluluğu: Etrek ve Gürgen Yöresi:

Bayındır

Beğdili

Eymür

Göklen: Ali Dağlı, Ayderviş, Çakır, Kırık, Yonyaksağrı

Kayı

Oklu: Aba, Abalı, Apa.

Salur: Ersarı, Sarık, Teke, Yemreli, Yomut

Dodurga

d) Harizm Türkmenleri:Salur

İç (içki) Salur :

Dış (Taşkı) Salur: Sarık, Teke, Yomut

e) Hasan Eli Topluluğu: Mankışlak Yöresi

Çavuldur

İğdir

Kızılayak

Soynacılar

f) Horasan: Durun Yöresi:

Afşar

Eymür

İğdir

Kaçar

Oklu

Suvar

Yazır: Karataşlı

Yemir Eli: Tuğlu

g) Esterabat Yöresi:

1- Afşar

2- Çavuşlu

Kaçar

Karadağlı

Oklu (Ohlu)

Teke

Turgut

Ustacalı

Yomut

Zülkadir

Güney ve Kuzey Türkmenistan Türkmen Oymakları (1873)

A- Büyük Türkmen Oymakları; (Kuzey Bölgesi)

Atabaylar-Çaparbaylar

Ersarı

Göklen

Teke

Yomut

Sarık

B- Teke Türkmenleri

a- l-) Ahal Tekeleri

2-) Merv Tekeleri

b- 1-) Çomru: Yerleşik Tekeli: Çiftçi, sanatkar

2-) Çarva: Konar göçer tekeli

c- Tekeler, Tiğrelere (kol) ve Uruğlara ayrılır:

Toğtamışlar (Batıda oturur)

Utamışlar (Orta ve doğu kısımlarda)

C- Balhan-Mangışlak ve Horasan Türkmen Oymakları:

l - Bayındır

Beğdili

Çavdur

Eymür

Göklen

Göklü

İğdir

Karkın (Halaç)

Kayı

Oklu

Salur

Sultanlı

Yaka

Yazır

D- Türkmenistan Türkmenleri

Ali Eli

Çavuldur

Döğer

Ersarı

Eymür

İğdir

Karkın

Salur

Sarık

Soynacılar

Teke

Yomut

IRAK TÜRKMENLERİ: (14. Yüzyıl) (bkz:48,71)

Musul Atabeyliğini oluşturan Türk Boyları ve Türkmen Oymakları:

Alayuntlu

Bayat

Bayındır

Beğdili

Büğdüz

Döğer

Karkın

Karakul Türkmenleri

Kınık

Kızık

Peçenek

Salgur(Salur-Salar)

13- Yıva(Yuva)

Şebek (Abdal)

16. YÜZYIL TÜRKMEN TOPLULUKLARI

A- Hazar Ötesi Türkmenleri:

1- Harizm Türkmenleri

2- Horasan Türkmenleri

3- Mankışlak Türkmenleri

B- Batı Türkmenleri:

Bozoklar, Bozulus

Dulkadirli

Irak Türkmenleri: Kerkük, Erbil,Telafer

Suriye Türkmenleri: Halep, Şam, Rakka

Üçoklar: Çukurova

Yeni İl: Sivas

Stavropol-Kuzey Kafkasya Türkmenleri

16. YÜZYIL KUZEY SURİYE TÜRKMEN TOPLULUKLARI

A- Halep Yöresi Türkmenleri:

1- Cerit

2- İnallı

3- Kuzugüdenli

4- Tecirli

b- Kızıkkolu:

1- Bozatlı

2- Göçer Kızık

3- Mihmatlı

4- Oturak Kızık

5- Pehlivanlı

c- Yeni İl Kolu:

1- Abdal

2- Barak

3- Bayındır

4- Torunlar

5- Ulaşlı

6- Yabaneri- Yabanlı

d- Rakka Türkmenleri:

1- Barak

2- Bayındır

3- Beğdili

4- Çelebi

5- Geneç-Bayraktar

6- Haydarlı

7- Kadirli

8- Kazlı

9- Şarkevli

10- Torun

11-Ulaşlı

16. YÜZYIL TARSUS YÖRESİ TÜRKMEN TOPLULUKLARI

1- Akbaşlı

2- Aksaklı

3- Aydoğdu

4- Bayındır

5- Beğdili

6- Bozdoğan

7- Çavuldur

8- Dokuz

9- Döğer

10- İğdır

11- Gündeşli

12- Güneli

13- Kaçar: Ağcakoyunlu, Ağcalı

14- Karakoyunlu

15- Karacakoyunlu

16- Kızılkocalı: Alişarlı

17- Oğulbeyli

18- Salur

19- Sayık

20- Sevgülen

21 - Soynacı

22- Turgut

23- Varsak: Elvanlı, Gökçeli, Kusun, Kuştemur, Ulaş

24- Yaka

Yıva

İRAN TÜRKLERİ

A- İran’da Türklerin Toplu Yaşadığı Bölgeler:

İran nüfusunun %25'i Türk. I998'de İran nüfusu 60 milyon. İran'ın 19 ayrı bölgesinde Türkler yaşıyor.

1- Güney Azerbaycan: Tepriz, Kazvin ve Tahran yöresindeki şehir ve köylerde

2- Güney Türkmenistan: Horasan ve Gorkan

3- Hemedan ve Deşti Kebir

4- Khusistan (Basra Körfezine yakın)

5- Farsistan (Basra Körfezi kıyısı)

6- Baskird (Umman Denizi Kıyısı)

7- Kirman

8- Deşti Lut ve Serhat

B- İran Türklerinin Bağlı Olduğu Türk Boyları

1- Azeriler: Güney Azerbaycan-Tepriz

2- Avşarlar

3- Kaçarlar

4- Kaşgaylar-Halaç

5- Şahsevenler

6- Türkmenler: Horasan

C- İran Türkleri (l8. yy.)

1- Avşar

2- Azeri

3- Ağaçeri

4- Bayat

5- Beğdili

6- Hamse

7- Horasan Türkmeni

8- İnallı

9- Kaçar

10- Kaşgay-Halaç

11- Sumla

12- Zülkadriye-Dulkadirli

D- İran Türkleri (19. yy.)

1- Altuntaş

2- Artuklu

3- Beğtiginli

4- Biçek

5- Bulduklu

6- Buka

7- Büğdüz: Kuzucu

8- Çarığ-Çarıklı

9- Çubuk-Çapak

10- Denizli-Tonuzlu

11- Dinar(Bozoklu)

12- Ertaş-Yinal

13- Göktaş

14- Humartaş

Karakuş

Karaman

Kınık

18- Kızıl

19- Kirman

20- Musacalı

21- Mansurlu

22- Navekiyye-Yavegiyye-Koçaklar

23- Saltuklu

24- Salur: Karacuk

25- Sumla

26- Taş

27- Togan Arslanlı

28- Yağmurlu

Yınallı (İnal)

E- Kuzey ve Güney Azerbaycan Türkleri:

l - Ağaçeri

2- Avşar

3- Azeri

4- Beyceğiz

5- Çobanlı

6- Kaçar

7- Karakoyunlu

8- Sarı

9- Terekeme (Terakime)

10- Yalu-Yaylı

F- İran-Revan Türk Oymakları (1590):

1- Arabanoğlu

2- Cebecili

3- Demircili

4- Develi

5- Kozanlı

6- Köseleli -Köselerli

7- Musahacılı

8- Yahyalı

G- İran-Esterabat Kaçar Türkleri (l6.YY.):

l- Aşağıbaş Kolu

a) Koyunlu (Kovanlı) Oymağı

b) Develi

Yukarıbaş Kolu: Altı oymaktan oluşmuştur.

ANADOLU'YA GELEN OĞUZ BOYLARINA BAĞLI EL, OYMAK VE OBALAR: FARUK SÜMER'İN ARAŞTIRMALARINA GÖRE (bkz: 71,73)

KAY1: Kayıları oluşturan oymak ve obalar ile kolları;

1- Atçeken

2- Aksaklı

3- Göklen

4- Karaman Kayısı

5- Karakeçili

6- Kayıcık

7- Kayı Yörükleri

8- Kutlubeyhacılı

9- Menteşe Kayıları-Fethiye Yörükleri

10- Savcı Hacılı

BAYAT: 16. YÜZYIL

1- Beçili

2- Bozcalı

3- Gözlücekli

4- Halep Bayadı

5- İldilekli

6- Karabayat

7- Karacabayat

8- Kuzugüdenli

9- Melek hacılı

10- Özbayatlar (Akbayatlar)

11- Pehlivanlı: Çalışlı, Alibeyli

12- Reyhanlı

13- Şambayadı (Dulkadirli Bayadı) Kolları: Hasancalı, Hacılı, Hızırlı,

Karacakoyunlu, Kesmezli, Kızıldonlu, Şarklı, Şeyhli.

BEĞDİLİ: (1698)

1- Balabanlı

2- Bekmişli

3- Bayraktar (Güneç)

4- Bozlu

5- Bozkoyunlu

6- Bozgeyikli

7- Çakır Beğdili (1863 Yılı Kayıtlarında) Kolları: Amanhoca, Boran,

Çakır, Karışmaz, Kolukara, Sarıavul

8- Çelebi

9- Çobanbeyli

10- Dimlekli

11- Fakihli

12- Güneş

13- Gün

14- Hoca Alişeyh oymağı

15- Hacımahlı

16- Haydarlı

17- Karaçalı (Büyük ve Küçük Karaçalı)

18- Karaşeyhli

19- Kazlı

20- Karahasanlı

21- Kadirli

22- Kuzucaklı

23- Otamışlı - Hotamışlı

24- Sincan

25- Süleyman Kethüda

26- Tatalı

27- Taşbaş

28- Topaklı

29- Ulaşlı

DÜĞER (DÖĞER):

1- Düğerli

2- Halep Düğeri

3- Hama Düğeri

KIZIK:

1- Bozatlı

2- Mihmatlı

3- Pehlivanlı

YAZIR:

1- Karadaşlı (taş)

2- Karaçalı (Anamaslı)

3- Kara Yazır

4- Sarı

5- Kıydır

İĞDİR:

1- Biçer îğdiri

2- Bozdoğan

3- Horzum

4- Sarı Hamzalı

ALAYUNTLU:

Inallı

KINIK:

1- Alalar

2- Göçeri

3- Kınıklar

4- Kınık Uşak

5- Konuklar

6- Selçuklu-Selçuk

AVŞARLAR

A. Avşar (Afşar) Elleri:

l - Akkoyunlu Avşarı

2- Alplu

3- Aydın Avşarı: Avşarlı, Balabanlı

4- Bahrili

5- Bedil

6- Cingözoğlu: Araslı, Deller (Deliler), Eberli, Torun

7- Elbendi

8- Günbendi

9- Genceli

10- Gündüzlü

11- Halusağı

12- Halep Avşarı

13- İmanlı Avşarı: Bidil, Kızıl

14- İmamkulu: Bebek, Esebeyli

15- Karahacılı-Hocalı

16- Karamuhlu

17- Kazıklı

18- Karagündüzlü

19- Karamanoğullan Avşarı

20- Kutbeyi-Kutbegilüler Avşarı

21- Köpekli Avşarı: Alpli, Aydoğmuş beyli, Boynukısalı, Deliler, Köçekli,

Sekiz

22- Kırklı

23- Karagündüzlü Avşarı

24- Kara Avşar

25- Mansurbey Avşarları: Huzistan (Şumla), Kuhguliye (İran)

26- Recepli Avşarı (1580 yılı başlarında Recep Kethüda adlı ağa nedeniyle

bu adı aldılar. Kethüda; oymağın vergi ve askerlik işlerini yürüten

devlet memuru.)

27- Uşak Avşarı: Hocafakılı, Musacalı, Öksüzler.

B. Avşar (afşar) Kelimesinin Anlamı:

a) Çevik

b) Vahşi hayvan avına hevesli.

c) Toplayıcı

d) Zaptiye memuru.

e) "AVŞ" fiilinden türeyip, müsaade etmek, itaat etmek, itaatli.

C - Avşar Elleri-Oymakları:

1- Kuzey Suriye Avşarı:

a) Köpekli

b) Gündüzlü

c) Kutbeği

2- Halep Avşarları:

3- Boz-Ulus Avşarları:

4- Dulkadirli Avşarları:

a) Maraş (İmanlı) Avşarı:

b) Kars (Kadirli) Avşarı-Karsi Maraş

c) Boz-ok Avşarı

d) Yeni il (Sivas) Avşarı

e) Kozan Avşarı

f) Uşak Avşarı

g) Aydın Avşarı

h) Biga ve Karasi (Balıkesir)

5- Recepli Avşarı

6- İran Avşarları:

a) Mansur Bey (Kuh-giluye) Avşarı

b) İmanlı Avşarı

c) Alplu Avşarı

d) Usalu Avşarı

e) Eberli Avşarı

BAYINDIR:

1- Akkoyunlu (Bayındırlı, Bayındiriye)

2- Elsiz Piri (Tülü Bayındır)

3- Halitli

4- İlarslan

5- Kalaycı

6- Karahacılı

7- Körük

8- Yasağlık

ÇAVULDUR (ÇAVDIR):

1- Abdal

2- Adil

3- Bozacı

4- Buruncuk

5- Esenli

6- Habil

7- İğdir

8- Karaçavdır

9- Şeyhler

ÇEPNİ (Trapzon ve Rize Çepnileri Sünni, Kırşehir-Çiçekdağ, Gaziantep ve

Balıkesir Çepnileri alevi inancındadır.)

1- Başımkızdılı

2- Çepniözü

3- Dilçepni

4- Kandemir

5- KasabuIur

6- Karalar

7- Kızılkoca

8- Köseler

9- Kormazlı

10- Sarılı

11- Şuayıplı

EYMÜR (Eymir, İmir)

1- Affan Eymürü

2- Bunsuzlu

3- Çarık

4- Dündarlı

5- Karagözlü

6- Sancarlı

7- Sancaklı

8- Sarı Eymir

9- Tosun

PEÇENEK(16. Yüzyıl)

1- Bayırlı

2- Berayirli

3- Boyacılı

4- Ekiz (Ekizler)

5- Habilli

6- Hamutlu

7- Hızır Hacılı

8- İsa Hacılı

9- Piribeyli

10- Şahmelikli (Ali Kethüdalı)

11- Sipahiler

12- Yadbeyli

PEÇENEKLER (9.YÜZY1L)

1- Çor

2- Çoban

3- Gülbeğ (Kulbey)

4- İrtim

5- Kangar

6- Karıbay

7- Kopun

8- Talmat

9- Yula

SALAR (Salur, Salgur, Selluriye):

1- Aksalurlar: Akıncılı, Alabozlu (İldeğen), Emet

2- Çoğunlu-Çuğun

3- Karabelli

4- Mürgap Salurları:

a) Ana Böleği: Buhara, Bekesli, Töre, Yadçı

b) Karaman: Alam, Beğböleği, Görçikli

c) Yalavaç: Ordu Hoca, Sakar, Tizi, Yaz

5- Salurlu (Çörmük)

6- Salihler

7- Şeyhsalur

8- Sipahizadeler (Keremoğulları)

9- Türkmenistan ve Horasan salurları:

a) İç Salur: Ersarı

b) Dış Salur: Sarık, Teke, Yomut

YIVA: Iva, İva, İve, Elivaiyye, ava, Yava, Yuva

1- Baharlı

2- Büyük Yıva

3- Dergeç

4- Durmuş Hacılı

5- Esenceli

6- Hayl Yıva (Atlı sınıf Yıvası)

7- Kaçar

8- Karakoyunlu: (Ağaçeri, Alpagut, Baranlı, Duharlı, Hacılı, Karamanlı,

Sadlı)

9- Küçük Yıva

10- Perçemoğulları

11- Yahşiyanlı

12- Yaruklu(ışık)

13- Yuvalı(Karayuvalı)

ANADOLU TÜRKLERİ

A. TÜRKİYE'YE (ANADOLU'YA) GELEN KALABALIK ANA TÜRK BOYLARI: ( bkz: 2,7)

l- Çiğil

2- Halaç

3- Karluk

4- Kıpçak

5- Oğuz

6- Tatar

7- Uygur

B. OSMANLILARCA YÖRÜK SIFATI ALTINDA TOPLANAN VE BU ADI BENİMSEYEN VEYA KOLLARI YÖRÜK OBASI KABUL EDİLEN OĞUZ BOYLARI:

1- İğdir- Yiğdir

2- Karaevli

3- Kayı: Karakeçili

4- Yabır-Yaparlı

5- Yazır

6- Yıva- Yuva: Karakoyunlu

C. ANADOLU'YA BÜYÜK GRUPLAR HALİNDE GELEN TÜRK BOY, OYMAK VE OBALARI: (bkz:4, 40, 107)

l- Abdal

2- Ahiska- Mesket (Saka – İskit)

3- Aba-Abakan-Apa

4- Alayuntlu

5- Ağaçeri

6- Avşar-Afşar

7- Artuklu

8- Akkoyunlu

9- Azeri

10- Bozlar-Bozoklar

11- Bekdik

12- Beğdili

13- Barak

14- Bayat

15- Bayındır

16- Büğdüz

17- Balkar (İdil, Hazar, Kafkas)

18- Çavuldur

19- Cerid

20- Çayan

21- Çarıklı-Cırıklı-Caruk

22- Çepni

23- Çavdur

24- Düğer

25- Dodurga

26- Evci

27- Eymir-Eymür-İmir

28- Gagauz-Uz

29- Göklen

30- Honamlı

31- Halac-Hallaç-HalaçLı-Kalaç

32- Hotamış

33- Horzum

34- Iğdır-İğdir

35- İlbeğli

36- Karkın-Kargın-Kargı-Kargun

37- Karakoyunlu

38- Karakeçili

39- Kızılkoyunlu

40- Kızılkeçili

41- Kuman-Koman-Kun (pomak?)

42- Karatekeli

43- Karlık-Karluk

44- Kayı

45- Kınık

46- Kızık

47- Kıpçak

48- Karaçay

49- Kazak

50- Kırgız

51- Karapapak

52- Kumuk- Kumık

53- Manav- Anav- Yerli

54- Mamalı (Bozulus)

55- Ödemiş

56- Özbek

57- Peçenek (Boşnak?)

58- Sarıkeçili

59- Sarıtekeli

60- Saçıkaralı

61- Tatar

62- Tahtacı-Tatevci

63- Tecirli

64- Terekeme

65- Türkmen

66- Yazır

67- Yörük (Aydınlı): (63 Obaya ayrılır)

68- Yuva

69- Yüreğir

D- Göçmen-Macır-Muhacir: 1912,1924,1951,1989 yıllarında Balkanlardan gelen milliyetine ve boylarına bakılmaksızın bu sıfat verilmiş. Örneğin Balkan göçmeni, Selanik macırı, Karkas göçmeni gibi Göçmen ve macır Türklerin aslı: Balkar, Gagauz, Kıpçak, Kuman, Peçenek, Tatar veya yörüktür.

ANADOLU BEYLİKLERİ VE BAZI BÜYÜK OYMAKLARIN BAĞLI OLDUĞU BOYLAR:

1- Akkoyunlu (Bayındır)

2- Artuklu (Düğer)

3- Baraklar (Cerit)

4- Berçemoğulları (yıva)

5- Dulkadirli (Bozok-Bayat)

6- Gündüzlü (Avşar)

7- İran, Nadirşah Dönemi (Avşar)

8- Kadı Burhanettin (Azeri veya Salar) .

9- Karakoyunlu (Yıva)

10- Karamanoğulları (Avşar, Kaçar veya Salar)

11- KozanoğuIları (Varsak)

12- Köpekli-Köpekoğulları (Avşar)

13- Kutbeğinoğulları (Avşar)

14- Osmanlı (Kayı)

15- Özeroğulları (Üçok-Kınık)

16- Ramazanoğulları (Üçok-Yüreğir)

17- Salgurlular (Salar)

18- Selçuklu (Kınık)

Şumlaoğulları (Avşar)

FARUK SÜMER'İN ARAŞTIRMALARINA GÖRE KONAR GÖÇER HAYVANCILIK YAPAN YÖRÜK OBALARI: (bkz:71,73)

A- 16.YY Anadolu Yörük Obaları:

1- Ankara Yörükleri: Ankara, Kırıkkale, Haymana

2- Karacakoyunlu: İzmir

3- Kastamonu Yörükleri: Kastamonu, Bolu

4- Kütahya Yörükleri: Aydın, Manisa, Afyon

5- Söğüt Yörükleri: Bursa, Balıkesir, Bilecik, Eskişehir

6- Uluyörük: Tokat, Amasya, Çorum, Samsun (Yörükler Beldesi), Ortapare ve Şarkıpare Kolu, Akdağmadeni ve Zile

7- Bozdoğanlar: Yüreğir, Kadirli, Ceyhan, İçel

8- Tanrıdağı Yörükleri: Balkanlar

9- Naldöken Yörükleri: Bulgaristan

10- Selanik Yörükleri: Makedonya, Teselya

11- Vize Yörükleri: Vize, Lüleburgaz, Çorlu, Hayrabolu

12- Kocacık Yörükleri: Edirne, Kırklareli, Babaeski, Bulgaristan

15- Karaevli: Bolu, Kastamonu, Sivas, Tokat

16- Menteşe Yörükleri: Muğla, Fethiye (Horzum, Sarıtekeli ve diğer)

17- Kayı Yörükleri: Avşar ve Bayatlar, yörükler arasında bulunmaz ancak Kayıların bir kısmı yörükler arasında yaşamaktadır.

B- 1 7.yy Çukurova Yörük Obaları:

1- Aydınlı (Karacakoyunlu)

2- Bozdoğan yörükleri: Karahacılı, Menemenci, Tekeli

3- Ekiz Yörükleri

4- Horzum Yörükleri: Aladağ, Çukurova, Binboğa

5- İçel Yörükleri: Bolgarlı, Boynuinceli

6- Karakeçili Yörükleri

7- Ulu yörükler

C- 19.yy Anadolu Yörük Obaları:

a) Çukurova Yörük Obaları:

l - Bahşiş

2- Bozdoğan

3 -Karahacılı

4- Karakeçili

5- Karatekeli

6- Koyuncu

7- Menemenci

8- Sarıaydın Obası

9- Tekeli

b) Afyon Yöresi Yörük Obaları: (bkz: 16,71,73)

1 -Horzum

2- Karahacılı

3- Karatekeli

4- Sarıkeçili

5- Sarıtekeli

c) Aydın Yöresi Yörük Obaları: (bkz:1,5,71,73)

1- Ahmetli: Kula, Simav

2- Anamaslı-Karacalı: Demirci

3- Çarık: Kula

4- Eskiyörük: Aydın, Antalya, Mersin

5- Gökmusalı: Demirci

6- Güzelbeyli: Nazilli

7- Horzum: Aydın, Bursa, Afyon, Adana,Konya, Karaman

8- Karatekeli: İzmir

9- Karacakoyunlu

10-Kızılkecili: Kula, Muğla, Bursa

11-Narinceli: Kula, Denizli

12-Saçıkaralı: Nazilli

13- Sarıkeçili: Aydın

14- Sarıtekeli: Nazilli, Denizli, Bursa

15-Şebitli: Kula

16-Yağcıbedirli: Soma, Bursa, Balıkesir

d) Ege ve Akdenizdeki Dağınık Bazı Yörük Obaları:

l- İğdir Yörük Obası: İran’da Kaşgaylar arasında İğdir adlı bir oba, yine Türkmenistan'da Göklen Türkmenleri arasında Çarvar İğdir obası yaşamaktadır. İğdir Oğuz boyu kollan: Bozdoğanlar, Horzum, Biçer İğdiri, İğdir İsalı ve Sarı Hamzalı.

2- Yabır: Yapar-Çarıklı Yörük obası

3- Yazır: Karadaşlı kolları; Amamaslı (karaçalı), kara, sarı, Kıydır

HONAMLILAR

A-Honamlı Kelimesinin Kökü, Aslı, Anlamı:

a) Hona ve Huna kelimelerinden gelmiş olabilir;

1) ho, hu; o, bu, şu anlamında

2) honu, hunu; onu, bunu, şunu

3) hona, huna; ona, buna, şuna

b) Hun Devlet ve Halkları Terimiyle İlgisi: Hun, Hunlu sıfatı, Honamlı şeklini almış olabilir.Zaman içinde sözcüklerde harf değişimi olabiliyor. Örneğin: Orhun-Orkun-Orhan, Ceyhun-Ceyhan, Seyhun-Seyhan, Köktürk-Göktürk, Kalaç-Halaç, Kültigin-Gültekin, Çetmi-Çepni, Afşar-Avşar, Döğer-Düğer kelimelerinde görüldüğü gibi. Macarlar, kendilerine Hun , Türklere ise Kun, Kunos diyordu.

c) Toplumlar zaman içinde söyleme kolaylığı, şive,ağız farklılığı nedeniyle kelimeleri günlük dilde değiştirebilmektedir. Örneğin: Ne yapıyorsun-Nörüyon, Ne ile-Nayle, Ne edecen-Nedcen, Hatice-Hacce, Muhammet gibi.

Hunlu veya Honalı sözcüğü, söyleme kolaylığı ve dil ağız, alışkanlığı sonucu Honamlı şeklini almış olabilir.

B)-Honamlı Sözcüğünün Menşei: (bkz:31)

Lı eki: bir yere aidiyeti, ilgiyi, bir yere mensubiyeti bildiren ektir. İsimden sıfat türetmede kullanılır. Konya-lı, Kayseri-li gibi.

Honam sözcüğünü Türkler orta asyada iken almış olmalı. Belki de bu sözcüğün aslı Çince dir. Bir savaş sonucu bir Türk grubu Çinlilerce, Çinin kuzey bölgelerine asimile amacıyla yerleştirilmiş daha sonraları Türkler, bir fırsatını bulunca batıya göçetmişlerdir. Eski yaşadıkları bölge nedeniyle diğer Türk grupları bunlara, o bölgenin adını vermiş olabilir. Bu adet Cumhuriyet Türkiye'sinde de sürdürülmektedir. Örneğin; 1953'te Korede savaşıp dönen gazilere; Koreli, Almanya’da işçi olarak çalışanlara; Almanyalı, Girite iskan edilip elden çıkmasıyla geri dönenlere; Giritli denmesi gibi.

Konuya ilişkin Çince kelimelerden örnekler:

a- Huangho : Cindeki Sarı Irmağın adı

b- Hsiungnu-Hui: Çinlilerin Hunlara verdiği ad.

c- Houtu : Gök 'dininde Ana-ilahe

d- Huangti: Toprak tanrısı

e- Huhanyeh : Hsiungnu Shanyüsü. İ.Ö. 51 de devlet ikiye ayrıldı.

f- Huo Kuang: İ.Ö. 50, Çinli General adı.

g- Hoten-Kotan: Doğu Türkistanda bir şehir adı.

Honan-Hunan: Kuzey Çin’de bir eyalet adı: Honnan-Honanlı-Honamlı

Hokant-Hokent: Doğu Türkistanda bir şehir adı.

HONAMLI YÖRÜK OBASI (bkz:45)

C- Honamlı Kolları

1- Filikçi: K. Ereğli, Aksaray-Kutluköy

2- Savran: K. Ereğli, Karaman-Ayrancı

3- Deveci: Mersin-Silifke

4- Eskiyörük :Antalya, Mersin-Gülnar, Aydın

5- Bolacalı: K.Ereğli, M-Silifke, Adana- Sarıçam, Aksaray- Kutluköy.

6- Döneli: K.Ereğli

7- Helimli: K.Ereğli

8- Kuzucu: K.Ereğli

9- Hacıkaralı: Mersin-Silifke (Karahacılı)

10-Saçıkaralılar

11-Isparta'daki Honamlılar: Ali Tanyıldız'ın araştırmalarına göre, Honamlının Kolları:

a- Adıgüzelli (Elekli)

b- Coşlu

c- Eskiyörük (Eskiler, Hacıcelilli)

d- Karsavurdanlı

e- Ötgünlü

f- Recepli

D- Honamlıların yerleştikleri iller: Adana, Antalya, Aydın, Mersin, Konya, Ereğli, Yunak, Sarayönü, Isparta, Aksaray, Osmaniye, K.Maraş, Yozgat, Karaman,

ANADOLUDAKI BÜYÜK TÜRKMEN GRUPLARI

a- 1700 Yılı: (bkz:11)

l - Atçekenler (Konya)

2- Beydili Türkmeni (Gaziantep)

3- Bozok Türkmeni (Yozgat) Bozulus Türkmenleri

4- Çepni (Trabzon, Kırşehir, Balıkesir)

5- Dulkadirli (K. Maraş)

6- Gündüzlü

7- Harbendeli

8- Halep Türkmenleri

9- Kınık

10- Özerli

11- Şam Türkmenleri

12- Trablusşam Türkmenleri

13- Varsak

14- Yeni İl (Sivas)

14- Yüreğir (Çukurova)-Üçokların Kolu

b- 1800 Yılı (Bkz:65)

l - Avşar

2- Ayrıdamlı

3- Akkoyunlu

4- Barak

5- Bayındır

6- Bayat

7- Begdili

8- Bozkuş

9- Bozcalı

10- Cerit

11- Çoban Oymağı

12- Dulkadirli

13- Gündüzlü

14- İnallı

15- Karakoyunlu

16- Karakeçili

17- Kavurgalı

18- Kızılkeçili

19- Kutlubeyhacılı

20- Kuzugüdenli

Savcı Hacılı

ÇUKUROVA TÜRKMEN OYMAKLARI

1- Ağcabekirli

2- Barak

3- Bayındır

4- Berelli

5- Beydili

6- Bekmişli

7- Cerit

8- Çepni

9- Çelebi

10- Dımışklı

11- Elbeyli-İlbeyli

12- Güneş

13- Harmandalı

14- Haydarlı

15- Kazı

16- Karaşıhlı

17- Kadirli

18- Şarkevli

19- Şahman

20- Tecirli

21- Torun

22- Ulaşlı

Yumuklu

YERLEŞİK HAYATA İLK GEÇENLER

1- Avşar (Kayseri, Sivas, Afyon, Adana)

2- Bayat (Hacıbektaş İlçesi, Çorum)

3- Beğdili

4- Bozulus

5- Cerid (K.Maraş)

6- Çavundur

7- Çepni (Kırşehir, Trabzon, Balıkesir)

8- Döğer (Burdur)

9- Dörtdivan

10- Emirdağ Türkmeni

l1- Hotamış (Konya)

12- Kuzugüdenli

13- Reyhanlı (Hatay)

14- Sayık

KARAHACILI KOLLARI

1- Aflak (Avkuşu)

2- Bocu

3- Boruk

4- Boynuyoğunlu

5- Çiçekli

6- Hacılı

7- Hocalı

8- Kılbaş

9- Menevşe

10- Şahrıklı

11- Sofular

BOZDOĞANLI KOLLARI

1- Boy

2- Boz

3- Çığcık

4- Kesik

5- Keli

6- Kütük

7- Sarı Ahmetli

8- Yozbaşı

CERİD OYMAĞI: Binboğada yaylar. Dulkadir elinin bir boyu, Kolları:

1- Almagüllü

2- Altıgöz Bekİrlisi

3- Azılı

4- Bayırcerit

5- Ceyhan Bekirlisi

6- Çağlayan Cerit

7- Çakılı

8- Durak

9- Hamdili

10- Hunatlı

11- İmrenli

12- Karahasanlı

13- Kuşlu Cerid

14- Mamalı

15- Mustafabeyli

16- OruçGazili

17- Silsüpür Ceridi

18- SultanHacılı

19- Tatarlı

20- Vemeyli

21- Yalağevi

22- Yumutlu

TECİRLİ OYMAĞI: Barit Dağında Yaylar

1- Alhanlı

2- Alcı

3- Budaklı

4- Böcüklü

5- Çerçioğlu

6- Çırnazlı

7- Devrişeli

8- Domballı

9- Eloğlu

10- Güçüklü

11- Gününoğlu

12- Gürer

13- Hiboğlu

14- Kalalı

15- Karaobalı

16- Kabuklu

17- Karabibili

18- Kırmıtlı

19- Kokulu

20- Komarlı: İmat, Molla Ömer Uşağı, Solaklı, Uyduranlı, Akçakoyunlu

21- Sarıhasanlı

22- Şekerli

23- Yazmalı

BÜYÜK TÜRKMEN OYMAKLARI ( 1691-1928)

1- Avşar-Afşar

2- Atabay-Çaparbay

3- Alayuntlu-Ahatlı

4- Aydoğan

5- Alagözlü

6- Akçakoyunlu-Ağcakoyunlu-Alacakoyunlu

7- Akkeçili

8- Alpagut- Apa-Altınapa

9- Abdal-Usta

10- Aydoğdu

11- Atçeken

12- Bayat

13- Barak

14- Bozkuş

15- Bayır Bucak

16- Büğdüz

17- Bekdik

18- Beydili

19- Bozulus

20- Bozkoyunlu

21- Bozgeyikli

22- Bozdoğan

23- Boranlı

24- Bayındır-Akkoyunlu

25- Boynuinceli

26- Boynuyoğunlu

27- Cerit

28- Ceceli

29- Çiriş

30- Çağırganlı

31- Çavdır-Çavuldur

32- Çepni

33- Çobanlı

34- Çayan

35- Çullu-Çulım

36- Dodurga

37- Düğer

38- Dağlı

39- Denizli-İldenizli

40- Develi

41- Demircili

42- Ersarı

43- Eymir-Eymür

44- Elbeyli-İlbeyli

45- Evci

46- Farsak-Varsak

47- Göklen

48- Gerkez

49- Gündeşli

50- Gündüzlü

51- Harman Dalı-Harben Deli

52- Hotamış

53- Işıklar-Işıklı

54- İnallı-İnanlı-Yinallı

55- Karakeçili

56- Karakoyunlu

57- Kayı

58- Kınık

59- Kızık

60- Karkın

61- Kızıl-Kızıllı

62- Kuzugüdenli

63- Koyunlu-Koyuncu

64- Köşekli

65- Karaçalı

66- Karamanlı

67- Kuşdoğan

68- Kızılkoyunlu

69- Kızılkeçili-Kızılcakeçili

70- Keçili

71- Kızılışıklı

72- Kutbeyli

73- Karalar

74- Köserellî-Köseler

75- Kirtiş

76- Manav-Yerli

77- Musacalı

78- Morcal1

79- Musluca

80- Nohurlu

81- Oğulbeyli

82- Özerli

83- Saraçlı

84- Süleklî

85- Selluriye

86- Savcılı

87- Salur

88- Sarı-Sarılar-Sarılı

89- Sarık

90- Sevgülen

91- Tabanlı

92- Teke (Ahal-Merv)

93- Tecirli

94- Torunlar

95- TahtacıAğaçeri-Oner

96- Turgutlu

97- Ustacalu

98- Ulaş-Ulaşl1

99- Yabanlı

100-Yağmurlu

101-Yaka

102-Yomut-Yumutlu

103-Yıva-Yuva- Yuvalı

104-Yüreğir

ÇUKUROVA'DAKİ TÜRKMEN OYMAKLARI; (bkz: 2,11,21)

A- 14. Yüzyıl:

1- Ağaçeri

2- Bayat

3- Bayındır

4- Beğdili: Taşkınoğulları

5- Bozdoğan

6- Bozoklar: İnal ve Dulkadirli Kolu

7- Döğer

8- Halep Türkmeni: Avşarlar

9- Harbendeli

10- Karakoyunlu

11- Kınık

12- Kızıl Kocalı (Alişarlı Kolu)

13- Üçoklar: Ozerli ve Ramazanoğulları

14- Varsak

B- 15. Yüzyıl:

1- Bayat

2- Beğdili

3- Bozoklar

4- Bozcalı

5- Dulkadirli

6- Gündüzlü

7- Harbendeli

8- İnallı

9- Kınık

10- Köpekoğulları-Köpekli

11- Kutbeğioğulları-Kutbeyli

12- MaraşlıIar

13- Özerliler

14- Ramazanoğulları

15- Sakalsızoğulları

16- Üçoklu

17- Yüreğirliler

C-1658 Yılı Halep Türkmenleri: (bkz: 27,70,89)

a- Eski Halep Türkmenleri

1- Avşar

2- Bayat

3- Dulkadir-Zülkadriye

4- Döğer

5- Köpekli

6- Özerli

7- Ramazanoğlu

8- Varsak - Farsak

b- Yeni Halep Türkmenleri

1- Abalı

2- Avşar: Recepli

3- Akkoyunlu

4- Bayat

5- Cerid: Silsüpür

6- Eymir

7- Kaçar

8- Köçekli

9- Karakoyunlu

c- 1764 Yılı Halep Türkmenleri

l - Avşar

2- Ağcakoyunlu

3- Barak

4- Bayındır

5- Beğdili

6- Cerid

7- Çağırganlı

8- Dedekarkın

9- Eymir

l 0- Geyikli

11- İlbeyli

12- Karakoyunlu

13- Kabalı

14- Kınık

15- Kızık

16- Köçekli

17- Musabeyli

18- Özerli

19- Pehlivanlı

20- Reyhanlı

21- Sofular

22- Şambayadı

23- Tahtemürlü

24- Toktı

25- Ulaşlı

d- Halep Türkmenleri Kol ve Oymakları (16. YY.)

1- Acurlu

2- Alayuntlu

3- Bayat

4- Beğdili

5- Bahadırlı

6- Büğdüz

7- Düğer

8- Eymür

9- Gündüzlü Avşarı

10- Harbendelü

11- İnallı

12- Kınık

13- Karakoyunlu

14- Köpekli Avşarı

15- Karkın

16- Kızık

17-Peçenek

18-Uç Türkmenleri

D- Çukurova Türkmenleri (bkz:113)

a-1857 yılı

1- Bozdoğan

2- Çakal

3- Cerid

4- Dündarlı

5- Farsak (Varsak)

6- Kaçar

7- Kozanoğlu

8- Manav

9- Tecirli

10- Toroğlu

b- 1707 Yılı

1- Avşar

2- Bozdoğan

3- Cerid: Çağlayan, Küçük, Silsüpür

4- Çağırganlı

5- Çalışlı

6- Develi

7- Döngeleli

8- Dulkadirli

9- Gökvelioğulları

10- Kebeli

11- Karsantıoğulları

12- Kozanoğulları (Varsak)

13- Kurşunoğulları- Kusun

14- Köçekli

15- Menemenci

16- Özeroğulları

17- Ramazanoğulları (Yüreğir)

18- Tecirli

19- Ulaşlı

19-Üçoklar: Bayındır, Kınık, Salur, Yüreğir

c- 1691 Yılı

Avşar: İmanlı, Recepli

Barak

Bozulus: Acurlu, Avşar, İnallı, Köçekli

Cerit

Çepni

Çimeli

Dulkadirli

HalepTürkmeni

Yeni İl Türkmeni: Ağcakoyunlu, Beğdili, Musacalı

BÜYÜK YÖRÜK OBALARI

Yörükler, Karluk- Türkeşler- Onoklar Türk Boyunun bir kolu iken; İğdir, Karaevli, Yazır ve Yaparlı gibi Oğuz Boylarının katılımıyla 6 oba olmuş. Daha ileri ki dönemlerde 12, 36 ve 1800'lü yıllarda ise Yörük Obaları sayısı 63'e ulaşmıştır.

1- Aydınlı

2- Akkeçilli

3- Bahşiş

4- Bolacalı

5- Bozdoğan- Bozdoğanlı

6- Cırıklı

7- Coşlu

8- Cıngıllı

9- Çakal

10- Daş-Karataş

11- Dazkırlı

12- Deveci

13- Döneli

14- Erdemli

15- Erikli

16- Eski Yörük

17- Filikçi

18- Gedik-Gedikli

19- Gökler

20- Göğebakan

21- Gurbet

22- Hayta

23- Honamlı

24- Horzum

25- İğdir

26- Kayabeyli

27- Kaymak

28- Karatekeli

29- Karaevli

30- Karahacılı

31- Karakoyunlu

32- Karakeçili

33- Keşli- Karakeşli- Sarıkeşli

34- Keşefli

35- Köteklî

36- Koca

37- Koraş

38- Koçak

39- Kuzucu

40- Kuduzlar

41- Kutluca

42- Kömürcü

43- Kiriş-Kirişll

44- Kızıl Keçili

45- Menemenci

46- Karaçal-Akçal-Çal

47- Ötgünlü

48- Pekmezci

49- Saçıkaralı

50- Sarı Tekeli

51- Sarı Keçili

52- Saraçlı

53- Savran

54- Sancaklı

55- Tekeli

56- Tırtar

57- Toraman

58- Tosunlar- Güzeller

59- Töngüşlü

60- Yabırlı-Yaparlı

61- Yağcı

62- Yazır

63- Yeniyörük

DULKADİR ELİ BOY VE OYMAKLARI:

1- Ağcakoyunlu-Musahacılı-Musacalı

2- Çağırkanlı

3- Çimeli

4- Çullu

5- Dodurga: Esenli, Bozca-Ertene Dodurgası, Beşaşık, Davut oymağı.

6- Dokuz: Bişenli-Başanlı

7- Döngeleli

8- Düğerli

9- Dündarlı:Çarıklı

10- Elçi

11 - Eymir

12- Gündeşli

13- Halep Türkmenleri

14- Haymana Sanlı oymağı

15- İmanlı Avşarı

16- Karacalı-Anamaslı

17- Kavurgalı

18- Küşne

19- Kızıllı

20- Mamalı

21- Peçenek

22- Savcı Hacılı

23- Tecirli

24- Tekeli

25- Varsak

26- Yuvalı (Karayuvalı)

DULKADİRLİ BÖLÜK VE KOLLARI : (BKZ: 2, 11, 21)

1- Ağcakoyunlu: Çalışlı, Hamidli, Kozanlı, Musacalı

2- Anamaslı (Karaçalı): Karahaytalı, Kazancılı, Oruçbeyli, Ulaşlı, Urcanlı, Sevinçli,Yazır, Yolbasanlı

3- Avşar

4- Ayrıdamlı

5- Cerid: Kara Hasanlı, Mamalı, Oruç Gazili,Yabır, Cerid

6- Çağırganlı

7- Çimeli

8- Demircili

9- Dokuz (Bışanlı): Avcı, Bazlamaçlı, Dokuzkoyunlu, Karamanlı, Demrek, Hacılar, Karkın, Karagöncülü.

10- Döngeleli

11- Elçi

12- Eymir

13- Eşkinciler: Dede Karkın, Karaca Ahmetli, Sulişeyhli

14- Eğlenoğlu

15- Geclik

16- İmanlı Avşar

17- Kavurgalı

18- Karamanlı

19- Küşne

20- Kızıllı

21- Peçenek

22- Selmanlı

23- Savcı Hacılı

24- Tekeli

25- Tecirli

26- Varsak

27- Yuvalı-Karayuvalı

16. YÜZYIL ÇUKUROVASI EL, OYMAK VE OBALARI:

Bir kısmı 1691'de iskan edildi. (bkz: 48,71)

ÜÇ OKLAR:

1- Elvan

2- Gökçeli

3- Karaisalı

4- Kınık

5- Kusun

6- Koştemür

7- Ulaş

8- Yüreğir

ŞAM TÜRKMENİ:

1- Boğayırlı

2- Eymir Gazili

3- Salur

4- Süleymanlı

BOZULUS TÜRKMENİ-BOZOKLAR:

1- Avşar

2- Bayat

3- Beğdili

4- Dulkadirli

5- Halep Türkmeni

AKKOYUNLU EL VE OYMAKLARI:

l - Avşar

2- Alpagut

3- Beğdili

4- Çavundur

5- Danişmendli

6- Dodurga

7- Döğer

8- Karkın

9- Kocahacılı

10- Musullu

11- Oğulbeyli

12- Süleyman Hacılı

13- Salarlı

14- Tabanlı

DULKADİRLİ OYMAKLARI:

1- Ayaş

2- Anamaslı

3- Avcı

4- Avşar

5- Berendi

6- Cerit

7- Ceceli

8- Çimeli

9- Çağırganlı

10- Dodurga

11 - Eymir

12- Gündeşli

13- Karkın musacalı-Ağcakoyunlu

14- Kızılkocalı

15- Kınık

16- Köçekli

12- Küşne

HALEP TÜRKMENLERİ:

l - Acurlu

2- Bayat

3- Beğdili

4- Gündüzlü Avşarı

5- Harbendeli

6- İnallı

7- Karakoyunlu

8- Köpekli Avşarı

YENİ İL TÜRKMENLERİ: İki ana kol;

a) l- Avşar

2- Bayat

3- Bayındır

4- Beğdili

5- Harbendeli

6- Karakoyunlu

b) l- Ağcakoyunlu

2- Barak

3- Boynuyoğunlu

4- Çağırganlı

5- Cerit

6- Çimeli

7- İmanlı Avşarı

8- Musacalı-Musahacılı

9- Tatar Alili

10-TecirIi

ULUYÖRÜKLER:

1- Akkuzulu

2- Aksalur

3- Alibeyli

4- Çapanlı

5- Çepni

6- Çungar

7- Dodurga

8- Gökçeli

9- İkizli (Ekiz)

10- İlbeyli

11- Kuzugöllü

12- Karakeçili

13- Karafakılı

14- Özlü

15- Saraçlı

15- Turgutlu

16- Ustacalu-Ustahacılı

GEDİKLER:

1- Ağcalı

2- Ağcakoyunlu

3- Deli Alili

4- Kara Yahyalı

5- Şam Bayadı

KARATAŞ:

1- AliBeyli

2- Ağcalı

3- Kızılkocalı (Alisarılı)

4- Tecirli
AKDAĞ:

1- Hisarbeyli

2- Karalı

3- Kırıklı

4- Kızılkocalı

5- Sevgülen (Sarıhalilli)

1580 YILINDAKİ BÜYÜK GÖÇEBE GRUPLARI: ( bkz: 19,56,78)

1- Akkoyunlu (Bayındır)

2- Atçekenler

3- Ankara Yörükleri

4- Bayat

5- Bozulus Türkmen Elleri

6- Bozok Türkmen Oymakları

7- Dulkadirli Türkmenleri

8- Halep Türkmenleri

9- Karakoyunlu (Yıva-Yuva)

10- Çepni

11- Kayı

12- Oğuz Hanlı Oymağı

13- Tatar (Ak, Kara)

14- Ulu Yörük (Amasya, Sivas)

15- Yeni İl Türkmen Oymakları

BOZULUS TÜRKMENLERİ:

1690 yılında Orta ve Batı Anadolu'ya yerleştiler.(bkz: 21)

1- Ankara yöresine yerleşenler; Tabanlı

2- Kırşehir ve Nevşehir Yöresine Yerleşenler: Karaca, Türkmen Kurutlu, Yabanlı, Yağmurlu.

3- Akşehir ve Ilgın Yöresine: Avşar, Danişmendli, Hamzahacılı, Şerefli.

4- Afyon, Balıkesir, Kütahya ve Manisa Yöresine: Gündeşli, Köçekli, Oğulbeyli.

5- Aydın, Afyon, Balıkesir, Denizli ve Isparta Yöresine: Danişmendli.

ŞAM TÜRKMENLERİ: Bozoklar ve Bozulusun Önemli Kolları:

A- 1- Avşar

2- Bayat

Beğdili

Döğer

B- 1- Bozcaoğulları (Bayat)

2- Dulkadirli (Bayat, Karaçalı)

Gündüzlü (Avşar)

Harbendeli-Hüdabendeli-Harmandalı

İnaloğulları-İnallu

Karaosmanoğulları (Avşar)

Şam Bayadı

Sevgülen

ÜÇOKLAR

A- 1- Bayındır

Eymur

Kınık

Salur - Salar

1- Özeroğulları (Kınık)

2- Karaisalı

3- Ramazanoğulları (Yüregir)

4- Ulaş

AVŞARLAR

Avşarlar Göçebe ve Konar Göçer olarak hayvancılık yapan bir Oğuz Boyudur. Zorunlu iskana tabi tutulan ilk Türk boyudur. 1690-1870 yılları arasında iskan edilmişlerdir. İl: Avşarların yaşadıkları bölgeye, yurtlarına verdikleri ad. El: Avşarların kendi göçebe topluluklarına verdikleri ad. Bunu Türkülerinde; "Konak göçek, devran sürek elilen", "Kalktı göçeyledi Avşar elleri, Ağır ağır giden eller bizimdir" şeklinde ifade etmişlerdir.

Avşar ileri gelenlerine Avşar Beyi veya Avşar Kocaları da denir.(bkz:19,54)

Avşar Elleri:

1- Yaşadıkları Bölgeye Göre:

a) Anadolu Avşarları

b) Hüzisyan

c) İran

d) Kuhgilay

e) Kazerun (Hazar)

f) Suriye (Halep, Rakka)

g) Urhiye

2- Anadoluda Yerleştikleri Bölgeye Göre;

a) Ankara Avşarları

b) Aydın

c) Bozok (Yozgat)

d) Bozuluş (Diyarbakır, Urfa)

e) Dulkadirli (Kadirli)

f) İmanlı (K. Maraş)

g) Kayseri

h) Kozan (Çukurova)

ı) Kütahya

i) Yeni İl (Sivas)

Avşarlar; Adana (Tufanbeyli, Kozan, Kadirli, Ceyhan..), Ödemiş, Kayseri (Özellikle Pınarbaşı) , Tarsus, Sivas (İmranlı, Zara, Gürün), Tokat, Denizli gibi illerimizde halen varlıklarını sürdürmektedirler.

3- Avşar Ellerinden (topluluk adları) Örnekler:

Bahrilî Avşarı, İmankuli Avşarı, Karagündüzlü Avşarı, Karamanoğulları Avşarı, Kozanoğlu Avşarı, Recepli Avşarı, Varsak...

4- Avşar Yaylak ve Kışlakları:

Akdağ, Bolkar Dağları, Binboğalar, Gavur Dağları... Kışlakları ise; Çukurovada Ceyhan nehri çevresindedir.

5- Avşar Türkü Çeşitleri;

Ağıt, Atışma, Bozlak, Destan, Güzelleme, Koçaklama, Koşma, Varsağı... Avşar Ozanı Dadaloğlundan (1785-1868) bir mısra; "Türk'ün olan Türkmen eli çökünce, Kaypak Osmanlılar size aman..." -Türkmen Türküleri; Barak Havaları, Horyat (Hoyrat;...)